Klassiek ballet is de dansvorm waaraan een groot deel van deze site gewijd is. Maar wat is klassiek ballet eigenlijk? Hoe is het ontstaan en hoe heeft het zich ontwikkeld? En wat houdt het precies in?
Het ontstaan van klassiek ballet
Het klassieke ballet vindt zijn oorsprong in de 15de eeuw in Italië. Daar werd voor het eerst gesproken over ballet, afgeleid van het Italiaanse woord ‘ballare’, wat dansen betekent. Het klassieke ballet van toen leek helemaal niet op de hedendaagse vorm die het heeft aangenomen. De eerste voorstellingen vonden waarschijnlijk plaats op feesten van de Italiaanse elitaire hoven. De dans leek op een triomftocht met mythologische invloeden.
Catharina de MediciIn de 16de eeuw, de Renaissance was aangebroken, ging men ballet meer en meer zien als een echte kunstvorm. Balletvoorstellingen hadden tot dan toe alleen nog bij speciale gelegenheden plaatsgevonden, maar daar zou nu verandering in gaan komen. Catharina de Medici (1519 – 1589) heeft een erg belangrijke rol gehad in de verdere verspreiding van het klassieke ballet. Zij was een lid van de invloedrijke familie De Medici in Florence. Catharina had in Italië al balletvoorstellingen bijgewoond en was er helemaal van onder de indruk. Toen ze trouwde met de Franse edelman en later koning Hendrik II, naam ze naast haar hele hofhouding ook musici en dansmeesters mee. Zij begonnen in Frankrijk met het creëren van dansstukken die aan de grote hoven verder opgevoerd. Dankzij Catharina kon het ballet populairder worden. Men noemt haar daarom ook wel de ‘Moeder van de theaterdans’. Le ballet comique de la reine (Het verhalende ballet van de koningin) werd opgevoerd ter ere van een huwelijk als eerste echte dansvoorstelling en wordt daarom gezien als het begin van het eerste echte ballet.
We maken een sprong in de tijd, naar het 17de-eeuwse Frankrijk. Na het overlijden van koningin Catharina de Medici werd hofballet minder belangrijk. Maar in 1643 kwam koning Lodewijk de 14de aan de macht. Hij was de absolute vorst, wat inhoudt dat hij zelf bijna alle besluiten over zijn grondgebied kon nemen en iedereen moest hem daar blindelings bij gehoorzamen. Lodewijk zag zich zelf als het middelpunt van het universum, ver verheven boven de gewone burger. Daarom wordt hij ook wel eens de Zonnekoning genoemd. Naast het nemen van politieke en militaire besluiten, hield de koning zich ook bezig met kunst en cultuur. Zo richtte hij Koninklijke Academie voor Beeldhouw- en Schilderkunst op in 1648. Kunstenaars werden hier opgeleid in dienst van de staat. Lodewijk wilde het buitenland laten zien wat voor bijzondere dingen Frankrijk te bieden had. Voor hem waren de peperdure, zeldzame kunstwerken die in door kunstenaars gemaakt werden, dus onder andere een vorm van prestige. Maar Lodewijk was ook zelf een groot cultuurliefhebber. Door hem kwam het dat het klassieke ballet verder ontwikkeld werd. Lodewijk de 14de liet voorstellingen geven en nam ook zelf deel aan een voorstelling als danser.
Het was in deze periode dat de vijf posities van de voeten en armen, de uitgedraaide heupen en andere kenmerkende aspecten van het klassieke ballet werden toegevoegd. Zij vormden samen de klassieke ballettechniek, opgeschreven in het Frans, wat nog steeds het geval is. Veel onderdelen hiervan druisten in tegen de natuur van het menselijk lichaam, maar dat had ook juist een reden: hieruit moest blijken dat de mens superieur is aan de natuur. Doordat de fysieke en ook artistieke eisen van een balletdanser steeds hoger. Om de beste dansers te selecteren en op te leiden, stichtte Lodewijk in 1661 La Académie Royale de la Danse. De strenge basisregels van de klassieke ballettechniek werden aangeleerd. De geschoolde dansers gingen vaak samen in een dansgezelschap. Vanaf 1681 mochten ook vrouwen deelnemen aan de opleiding tot klassiek balletdanser. Hiervoor was dit niet normaal. Mannen hadden altijd de vrouwenrollen vertolkt in dansvoorstellingen.
De verdere ontwikkeling van het klassieke ballet
In de eeuwen die volgen werd het klassieke ballet steeds populairder. In alle mogelijke opzichten veranderde de dansvorm. De kostuums veranderden: de onhandige pruiken, zware rokken en oncomfortabele schoenen met hakken werden verruild voor meer dansbare outfits en uiteindelijk voor de tutu’s en spitzen. Er kwamen meer dansacademies: zo werd in Rusland in 1738 de Keizerlijke Balletschool opgericht in St. Petersburg. De opzet veranderde: eerst vormden dans, theater, muziek en opera samen een voorstelling, maar ballet werd eind 18de eeuw ook in staat gezien om zelfstandig een verhaal te vertellen door middel van mime en bewegingen. De terminologie van het klassieke ballet ontwikkelde zich: bewegingen als sprongen en draaien werden door dansmeesters en choreografen bedacht en verder uitgewerkt. Het genre van het ballet ontwikkelde zich: waar oorspronkelijk mythologie de basis vormde van ballet, kwamen steeds meer andere thema’s, afhankelijk van de periode, aan de orde. Zo vierde in de 19de eeuw de romantiek in het klassieke ballet hoogtij; het gewone volk en het bovennatuurlijk stonden hierin centraal. Dit zijn zomaar een paar van de ontwikkelingen door de eeuwen heen plaats hebben gevonden. Het ballet dat wij nu leren in de dansscholen en dat wij kunnen bewonderen in de theaters heeft dus een lange, bewogen geschiedenis achter de rug.
Danseres in De Schone Slaapster
Het hedendaagse klassieke ballet
Tegenwoordig is klassiek ballet veel toegankelijker dan vroeger. Waar het vroeger alleen in de westerse wereld bekend was, is de dansvorm nu wijd verspreid: van Rusland tot Brazilië, China tot de Verenigde Staten en vele andere landen met westerse invloeden. Balletscholen schieten als paddenstoelen de grond uit en in grote steden zijn regelmatig (avondvullende) voorstellingen van balletgezelschappen in theaters en op festivals te zien. Niet alleen de politieke en culturele elites, maar ook de burgers, kunnen hier naar komen kijken. Vooral voorstellingen als Het Zwanenmeer en De Notenkraker op de muziek van Tsjaikovsky zijn heel populair bij het publiek. Zij spreken tot verbeelding. Er zijn echter ook minder verhalende voorstellingen die als onduidelijk beschouwd kunnen worden en daardoor minder goed bezocht worden. Waar de meesten die ballet beoefenen jonge meisjes zijn, met de droom ooit ballerina in een roze tutu te worden, wordt ballet soms toch als stoffig en ouderwets ervaren. Hieruit blijkt dat onder de bevolking weinig kennis bestaat over wat ballet inhoudt. Dansers en danseressen worden van jongs af aan opgeleid op hier later hun beroep van te kunnen maken. Zowel op fysiek, artistiek en mentaal gebied is de balletwereld hard, alleen de besten maken kans op een gewild plekje in een dansgezelschap. Op deze site komen alle aspecten van het klassieke ballet aan bod: van de klassieke ballettechniek, tot balletlessen, gezelschappen, carrières, muziek en ga zo maar door. Meer hierover kun je lezen onder het kopje ‘Klassiek ballet’.
Wil je een vraag stellen over klassiek ballet? Dat kan onderaan deze pagina of op het forum, als je de mening van andere dansliefhebbers wilt horen.