Dans door de eeuwen heen: de oudheid

0

Hoi dansliefhebbers,

Welkom bij de aftrap van deze nieuwe reeks artikelen die de komende maanden op dansisvooriedereen.nl met regelmaat zullen verschijnen. Al zo lang er mensen bestaan, wordt er gedanst. Je kunt je wel voorstellen dat dansgelegenheden er in de primitieve oertijd wel heel anders uitzagen dan die in de huidige, welvarende samenleving. Toch kunnen we zeggen, er vanuit gaande dat alles een gevolg van elkaar is, dat hoe we nu dansen zijn oorsprong vindt bij bevolkingsstammen die om een kampvuur stampten. Geschiedenis wordt een stuk levendiger, als we ons er bewust van zijn dat er wel degelijk gelijkenissen bestaan tussen het vroeger en nu. Daarnaast is het ook leuk om te horen over tradities van lang geleden, waar we nu alleen nog maar om kunnen lachen, maar die ook interessant zijn als je bedenkt wat de achterliggende reden was. In deze reeks artikelen introduceer ik jullie in de dansgeschiedenis. We gaan het hebben over een aantal ingelichte onderwerpen, te beginnen met dans in de oudheid. Haak niet meteen af, je zal zien hoe interessant het kan zijn!

De prehistorie

Prehistorische rotstekeningen van wilde dieren

Wat weten we eigenlijk over de oudheid? Er bestaan verschillende theorieën over wanneer deze periode begon, maar meestal noemen we de uitvinding van het schrift rond 3000 v. Chr. de aanvang van de westerse oudheid. Hierna tellen we door tot het jaar 0 van de christelijke jaartelling. Nog voor de oudheid, tijdens de prehistorie, zag het leven van de mensen zag er heel anders uit. Omdat men aanvankelijk geen ver ontwikkelde werktuigen had om het land efficiënt mee te bewerken of om mee te reizen, was men aangewezen op het eigen vermogen om eten te verkrijgen. Dit gebeurde voornamelijk door te jagen op wilde dieren en door planten en paddenstoelen te verzamelen. Zodra het voedsel in een gebied dreigde op te raken, trok men gewoon weer verder en sloeg in een voedselrijke omgeving het kampement op. Deze levensstijl bracht erg weinig zekerheid, want het eten kon soms zomaar op zijn. Om de goden van hun natuurgodsdienst gunstig te stemmen, riep men bepaalde rituelen in het leven. Daartoe behoorden ook dansen die de bevolkingsgroepen ter ere van de hogere machten uitvoerden. Een voorbeeld van een stam die op deze manier leefde, is die van de Kelten. Zij bewoonden de uitgestrekte wouden van het Europese binnenland en omdat de bossen hen alles boden wat ze nodig hadden, vereerden ze het. De dans om de Meiboom, rondedansen om het vuur, magische jachtdansen en (menselijke) offerdansen door druïden: het gebeurde allemaal. Helaas is hier erg weinig over bekend, maar door het analyseren van afbeeldingen, gebruiksvoorwerpen en geschriften weten we meer over dans in de oudheid

De oudheid

Tijdens de oudheid leefden er enkele volkeren onder, voor die tijd, zeer moderne omstandigheden. Ieder volk had zo eigen gebruiken met betrekking tot dans, die ik hieronder kort zal toelichten.

Dansende en fluit spelende Egyptenaren

Ten eerste zijn daar de bekende Egyptenaren, die hun welvarende steden aan de oevers van de rivier de Nijl oprichtten. De farao was de machtige leider van het volk, maar ook de priesters hadden in veel in te brengen in het bestuur. Religie speelde namelijk een belangrijke rol in het dagelijks leven van de mensen. Zonnegod Ra en de maangod Isis werden vereerd door middel van rituelen. In speciaal voor hen opgerichte tempels danste men om het altaar heen, van links naar rechts om de loop van de sterren uit te beelden en andersom om de loop van de andere planeten te symboliseren. De Egyptenaren staan bekend om de reusachtige, door slaven aangelegde piramides, de nabootsing van een zonnestraal die vanuit één punt in de hemel uitwaaiert over het aardoppervlak. De bouwwerken deden dienst als graftombes voor hooggeplaatste personen en als zo iemand gestorven was ging het volk in een rouwstoet met de gemummificeerde gestorvene naar de begraafplaats. Voorop dansten haremdanseressen ( in deze tijd was polygamie aan de orde van de dag, en als vrijetijdsbesteding leerden de vrouwen zichzelf verschillende dansvormen waaronder buikdans aan), zij verbeeldden het eeuwige leven, voor de god van de onderwereld Osiris. Naast de goden van de maan, zon en onderwereld, moesten ook de goden van de vruchtbaarheid tevreden gesteld worden. Niet alleen hoopte men ieder jaar op een royale oogst, ook was het van belang om de bevolkingsgroei in stand te houden. Populair waren de acrobatische dansen, waarbij vrouwen handstanden maakten en hun benen zo hoog mogelijk opwierpen, met als doel zoveel mogelijk gezonde kinderen te kunnen baren.

Tegenwoordig geloven wij niet meer in dit soort traditionele dansen die moesten zorgen voor een goed leven, zowel voor als na de dood. Toch waren volkeren in de oudheid er angstig voor, dat als ze dit niet zouden doen, de toorn van de goden op hen zou neerdalen en er verschrikkelijke rampen zouden gebeuren. In de loop van de tijd ontwikkelde het Egyptische rijk zich in sneltreinvaart. Mensen begonnen een luxer leven te leiden en kregen behoefte aan amusement. Vooral goed verdienende heren op stand wilden hun weelde tonen door artiesten in te huren. Zo kwam dans als esthetische kunstvorm, dat wil zeggen als schoonheid, tot leven. Dans werd niet meer puur vanuit praktisch oogpunt ingezet, maar ook omdat men het lichaam wilde vieren en het in de schijnwerper wilde zetten.

Rituele Griekse dansvormen

Van de 5de tot de 3de eeuw voor Christus bloeide er een nieuwe cultuur op, deze keer in Griekenland, dat toentertijd uit elkaar onderling bestrijdende stadstaten bestond. Athene was daarvan de meeste invloedrijke. Ook de Grieken zetten dans in als middel om sympathie bij de goden op te wekken, volgens hen was dans de taal van hun grote opperheersers. De Griekse filosoof Plato schreef hierover: “de religieuze dansen zijn niet zomaar godsdienstige handelingen; deze mysterieuze dansen beelden het karakter uit, van de goden aan wie ze gewijd zijn.” Zo was de er de paian, een ingetogen lied met bijbehorende bescheiden dans ter ere van Apollo, de god van de gezondheid. Daar tegenover stond de dans voor de god van de wijn en de Extase, Dionysos genaamd. Om hem te aanbidden trokken vrouwen (later ook mannen, verkleed als saters) stampend en schreeuwend de bergen in tot ze in trance raakten en soms zelfs bloeddorstig werden. Wetenschappers denken dat uit deze vertoningen later vormen van theaterdans zijn voortgekomen. Dans werd in het oude Griekenland altijd samen met zang of theater op het toneel gezet. Jaarlijks werden er religieuze festivals georganiseerd, zoals de Dionysa in Athene ter ere van Dyonisos. Een man, verkleed als de populaire god, beeldde met dramatische gebaren zijn dood en wederopstanding uit, omringd door een groep zingende en dansende jongemannen. Dit is een zeer oude vorm van tragedie en zo waren er vele tragedische optredens waarin lijdenswegen en heldendaden van belangrijke personen werden uitgebeeld. Ook waren er komedies, die waren grappiger en vaak ook cynischer van aard. De komedische dansvorm kordax kan met het hedendaagse twerken vergeleken worden. De dansers schudden hier uitdagend met de buik en billen, dit werd door veel schrijvers in de tijd afgekeurd.

Dan nog iets totaal anders waarvoor dans werd ingezet bij de oude Grieken; militaire trainingen. Jongens kregen vanaf hun vijfde levensjaar vaak al oefeningen, die duidelijke overeenkomsten tonen met dans, en trainden zo hun kracht, flexibiliteit, snelheid, coördinatie en concentratievermogen. We kennen de wapendans, de pyrriche en de naakte worsteldans, de gymnopedie. Later verplaatsten deze dansvormen zich eveneens naar het theater.

Dans in de oudheid

Een theateroptreden door Romeinse artiesten; een combinatie van theater, muziek en dans

Zo, dat was al heel veel informatie die de revue hebben zien passeren! Maar nog eventjes doorzetten, we mogen ons laatste volk uit de oudheid niet overslaan. Het Romeinse rijk kende haar bloeiperiode van de 8ste eeuw voor, tot de 5de eeuw na Christus, daarna ging het verval in een steeds sneller tempo. Koningen en keizers breidden het imperium vanuit Rome zo ver uit, dat het uiteindelijk onmogelijk was om het vanuit één centraal punt te besturen. Dit betekende dat allerlei Europese volkeren, met allen hun eigen taal en cultuur werden ingelijfd, zo ook de Germaanse stammen waartoe de Nederlanders in die tijd behoorden. De Romeinen waren vrij verdraagzaam naar andere culturen toe en lieten die van hun er zelfs (zowel bewust als onbewust) door beïnvloeden. Al in de beginperiode van het Romeinse rijk werden eerbiedige dansen uitgevoerd om de goden gunstig te stemmen, pas vanaf de 2de eeuw voor Christus kwam het bewegingstheater in opkomst.  De pantomine, het uitbeelden van een verhaal met grootse gebaren, waaide over vanuit Griekenland en bereikte een hoogtepunt onder de Romeinse vorsten. De dansers droegen indrukwekkende gewaden, gaven met hun voeten het tempo aan en met handgebaren probeerden ze een boodschap naar het publiek over te brengen. Na de val van het West-Romeinse Rijk in 476 na Christus werd mime verboden door de christelijke kerk. De acteurs leidden vanaf dat moment een rondtrekkend bestaan en verspreidden zo hun kunsten, zij werden joculatores genoemd.

Goed zo, je hebt je geschiedenisles voor vandaag weer uitgezeten! Zie je wel, dat het best interessant kan zijn om te lezen over andere tijden, als je je bedenkt dat mensen er toen ook al in plezier hadden om met de voetjes van de vloer te gaan. De volgende keer zal het gaan over dans in de Middeleeuwen (, dat artikel wordt wel iets korter hoor!).

Fijn weekend en veel dansplezier in het nieuwe seizoen!

Groetjes, Heleen

Bron: